Wat is noodweer?
Noodweer is de juridische term voor zelfverdediging. Noodweer is een strafuitsluitingsgrond. Dat houdt in dat het onder bepaalde omstandigheden is toegestaan om een strafbaar feit te plegen, wanneer dit begaan wordt om uzelf of iemand anders te verdedigen. De wet spreekt over de “verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.”
In een dergelijk geval zal de rechter het feit wel bewezen kunnen verklaren, maar bepalen dat dit feit niet strafbaar is en u er dus ook niet voor gestraft kunt worden.
Wanneer kunt u een beroep doen op noodweer?
Een beroep op noodweer zal alleen door de rechter gehonoreerd worden wanneer aan verschillende voorwaarden is voldaan.
Ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding
Er moet vast komen te staan dat er sprake is van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding. Dat houdt simpelweg in dat u wordt aangevallen door iemand anders. Die aanranding hoeft zich nog niet te hebben verwezenlijkt. Ook in het geval van onmiddellijk dreigend gevaar voor deze aanranding kan sprake zijn van noodweer. Die dreiging moet wel voldoende concreet en onmiddellijk zijn. Denk aan iemand die met een mes op u afkomt. De enkele vrees voor een wederechtelijke aanranding is onvoldoende om noodweer aan te nemen. Deze aanranding hoeft ook niet per definitie naar u te zijn gericht. Ook wanneer een andere persoon – of zelfs uw eigendom – wordt aangevallen, mag u deze onder omstandigheden verdedigen.
Noodzaak om te verdedigen
Er moet een noodzaak bestaan om uzelf (of iemand anders) tegen die aanranding te verdedigen. Terugvechten is namelijk niet altijd de enige mogelijkheid. Dit noemt men het subsidiariteitsvereiste. De beoordeling daarvan komt veelal neer op de vraag of u zich had kunnen onttrekken aan de situatie. De rechter zal beoordelen of u de mogelijkheid had om bijvoorbeeld weg te lopen of u op een andere manier van de aanranding te verwijderen, en of dat ook van u verwacht kon worden. Alleen wanneer de rechter die vraag negatief beantwoordt, was u genoodzaakt en daarmee gerechtvaardigd om u tegen die aanranding te verdedigen. Bij de beoordeling van dit criterium spelen de omstandigheden van het geval een zeer grote rol. Een strafrechtadvocaat kan namens u bepleiten waarom u in uw zaak genoodzaakt was om uzelf te verdedigen.
Proportionaliteitseis
Het laatste criterium is de proportionaliteitseis. De rechter zal beoordelen of de door u gekozen verdedigingshandeling (bijvoorbeeld duwen, slaan, trappen, steken, etc.) wel in verhouding stond met de aard en de ernst van de aanranding. Alleen wanneer deze met elkaar in verhouding staan, kunt u een geslaagd beroep doen op noodweer. Wanneer een persoon u bijvoorbeeld in het gezicht slaat, waarop u een klap teruggeeft, dan zal dat in beginsel als proportioneel gezien worden. Wanneer de aanranding echter bestaat uit een simpele duw en u vervolgens deze persoon met een mes steekt, gaat u veel verder dan nodig is en is die verdediging niet meer proportioneel.
Wat is het gevolg van een geslaagd beroep op noodweer?
Noodweer is een strafuitsluitingsgrond. Meer bepaald is het een rechtvaardigingsgrond, die ziet op de wederrechtelijkheid van het gepleegde feit. Als u wordt verdacht van bijvoorbeeld doodslag en u een geslaagd beroep op noodweer doet, dan zal het feit bewezen worden verklaard maar worden geoordeeld dat dit feit niet strafbaar is. U zult hier dan ook geen sanctie voor krijgen. U wordt dan ontslagen van alle rechtsvervolging. In bepaalde gevallen kan noodweer ook leiden tot vrijspraak van het feit. Dat is echter alleen het geval als de wederrechtelijkheid – die door het noodweer wordt weggenomen – een bestanddeel vormt van de delictsomschrijving. Dat is bijvoorbeeld het geval bij eenvoudige mishandeling.
Wat als u te ver gaat tijdens de zelfverdediging?
Als de door u gekozen verdediging niet in verhouding staat met de aanranding waartegen u zich verdedigt, is niet voldaan aan de voorgenoemde proportionaliteitseis. Het voorgaande betekent echter niet dat u dan zonder meer schuldig bent aan het feit dat u ten laste wordt gelegd. De wet kent namelijk ook noodweerexces. Dit is een met noodweer samenhangende schulduitsluitingsgrond. De wet schrijft voor dat een dader die bij de zelfverdediging te ver gaat niet strafbaar is wanneer deze overschrijding voortvloeit uit een hevige gemoedsbeweging die is opgewekt door de aanranding. Als u dus wordt aangevallen en daardoor zo hevig geëmotioneerd wordt dat u niet meer goed kan inzien hoe ver uw verdediging moet gaan – en u daardoor de proportionaliteitsgrens overschrijdt -, kunt u een beroep doen op noodweerexces. Op basis van het dossier moet dan vast komen te staan dat er een hevige gemoedsbeweging bij u bestond die is veroorzaakt door de aanranding. Daarnaast moet uit de stukken blijken dat de disproportionele verdediging het onmiddellijke gevolg is van die hevige gemoedsbeweging.
Er bestaan grofweg twee vormen van noodweerexces: intensief noodweerexces en extensief noodweerexces.
Intensief noodweerexces
Intensief noodweerexces houdt in dat de gekozen verdedigingswijze te ernstig is. Zie het voorgenoemde voorbeeld van iemand neersteken die u geslagen heeft.
Extensief noodweerexces
Bij extensief noodweerexces gaat het daarentegen niet zozeer om de ernst van de verdediging, maar om het voortduren daarvan. Als u wordt geslagen en u zich middels een vuistslag daartegen verdedigt, is dat proportioneel. Na die ene vuistslag is de aanranding mogelijk wel al afgewend. Als u vervolgens doorgaat met de verdediging wanneer de aanranding al voorbij is – door nogmaals te slaan -, gaat u te lang door met de verdediging en is dat disproportioneel.
Bij zowel een verdediging die te fel is als een verdediging die te lang doorgaat, moet dit exces het onmiddellijke gevolg zijn van de hevige gemoedsbeweging.
Ook bij een geslaagd beroep op noodweerexces zal u worden ontslagen van alle rechtsvervolging.
Wat als u de aanval zelf uitlokt?
De strafuitsluitingsgronden noodweer en noodweerexces zijn in het leven geroepen om te voorkomen dat iemand gestraft wordt voor handelen waartoe hij of zij gedwongen werd om zichzelf of een ander te verdedigen. Die straffeloosheid strekt daarentegen niet tot de situaties waarin een persoon zichzelf in een situatie heeft gebracht waarin deze zichzelf moest verdedigen. Wanneer iemand een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding uitlokt door zelf de confrontatie aan te gaan, is sprake van culpa in causa, eigen schuld. Een beroep op noodweer, dan wel noodweerexces, zal dan niet slagen. Ook wanneer de aanranding zelf bestaat uit een zelfverdediging, mag men zich hier niet tegen verdedigen. Noodweer tegen noodweer is dus niet mogelijk. Een advocaat kan uw zaak analyseren en onderbouwen waarom u in een gegeven situatie gerechtigd was om uzelf te verdedigen. Neem vrijblijvend contact met ons op.
Waarom heeft u een strafrechtadvocaat nodig?
De strafuitsluitingsgrond noodweer is een complex leerstuk dat niet alleen juridisch maar ook zeer casuïstisch van aard is. Een strafrechtadvocaat met de juiste kennis van de wet en alle relevante rechtspraak is dan ook van zeer groot belang. Het slagen van een beroep op noodweer kan namelijk het verschil maken tussen het krijgen van een straf of niet. Neem vrijblijvend contact met ons op.
